نگاهی به نمایشگاه ویدیو آرت “آب” به کیوریتوری فرید امین‌الاسلام در گالری نگر
نویسنده : محمد رضا نعیمی
اگرچه آب مانند اخلاق، عدالت و ترس مفهومی انتزاعی نیست اما به واسطه شاکله و ماهیت بی‌نظیرش در طبیعت و نقش آن در تمدن و فرهنگ بشری می‌تواند بستری باشد حامل معانی و لایه‌های ناشناخته بسیار. آب که جزو فراوان‌ترین ترکیب‌های معدنی هستی می‌باشد شاید شناخته شده ترین نماد بشری نیز محسوب گردد؛ از این رو همواره در طول تاریخ مورد توجه هنرمندان بوده و فراتر از ترکیبی معدنی و به چشم عاملیتی تعیین کننده برای شناخت خود و جهان پیرامون خود در نظر گرفته شده است. دریافت اولیه مخاطب هنر از مفهوم آب هیچگاه خارج از بستری که به شکل‌گیری خوانش‌های متعدد منجر می‌شود قرار نمی‌گیرد. چرا که آب تاریخی پیشینی و طول عمری بیشتر از ما انسان‌ها داشته و بر روی قسمت اعظمی از فرهنگ، آداب و رسوم و عقاید ساخته شده ما تاثیر گذار بوده است.
گالری نگر روز جمعه بیست و سوم اردیبهشت هزار و چهارصد و یک عرصه نمایش ویدیو آرت‌های شش هنرمندی بود که تأملات و دغدغه‌های خود پیرامون موضوعی مشترک را در نمایشگاهی تحت عنوان آب به نمایش درآورده بودند.
آب؛ در افق هنرمندان حاضر گاه با صبری جانکاه مسیری را طی و تغییراتی ایجاد میکند، گاه نماد پاکی، خلوص و آرامش است اما همچنان می‌تواند ناپاک، هراس برانگیز و مرگ‌آور نیز باشد. در خاطره جمعی ما نه تنها آب به گناهان انسان چیزی نمی‌افزاید همچنان توانایی پاک کردن گناهان ما را نیز دارد. اما در اسطوره و مذهب علاوه بر پاکسازی، آب نمادی است از آماده سازی برای یک تحول و شروع جدید.
پرفورم نسترن آزادی در ویدیو نمادگرایانۀ “هر چه آغاز ندارد نپذیرد انجام” روایتگر سفر شخص هنرمند با قدمهایی غریب و کنجکاوانه، محتاط اما بی پروا است که او را در مسیری سالکانه قرار می‌دهد. در طی مسیر، حرکت مداوم و گذر آسوده از میان راه گویی او را از منِ این جهانی خود جدا کرده و در نهایت منجر به این می‌شود که هنرمند در مقصد، انعکاس واضح سیمای خود را در آب بدون پوشش و فارغ از اجزاء نظام تثبیت شده پیشین به نظاره بنشیند. این همانی با حرکت و جریان آب در طرح پرفورم آزادی به عنوان واسطه‌ای برای خودشناسی هنرمند درک می‌گردد. با این پیش درآمد ما نیز حرکت خود را در نمایشگاه آغاز می‌کنیم.
ویدیو دوم از سیمین کرامتی با عنوان “فضای مابین همه چیز” آب را واسطه‌ایی قرار داده است برای طرح دغدغه هنرمند از وضعیت نابه‌سامان آوارگان و پناهندگانی که سالانه به مقاصد خود نرسیده و در گستره بی رحم آبهای جهان غرق می‌شوند. این اثر از سه لته فاین ویدیو تشکیل شده که به شکل بیانگر و آزار دهنده‌ایی خاکستری هستند. در میانۀ این ویدیو بدن‌های متفاوت از یکدیگر در حالتی معلق و بی‌مکان چون جنازه‌هایی بر سطح آب شناوراند. فضای صوتی اثر که با صدای امواج همراه است حس خلاء و تهی بودگی مرگ را تشدید میکند. مجموع پیام‌های بصری و نوشتاری دو زبانه این ویدیو بیانگر نگاه متعهدانه هنرمند نسبت به مسائل جامعه جهانی است، و یادآور سهم ناروای ما ایرانیان در میان این مغروغ شدگان.
ویدیو سوم از بهنام کامرانی بیانی هذیانی، تصویری نازیباییشناسانه و جدا شده از بافتار حاکم بر معنای آب است. کنار هم قرارگیری عروسک کوکی برهنۀ در حال تقلا و محصور در آب همراه با نوشته‌هایی وِردگونه و ناخوانا حس ناآرامی را در بیننده تشدید میکند. گویا هنرمند قصد داشته خوانش‌های سنتی از تقدس، معصومیت کودک و پاکی آب را کنار گذاشته و جسورانه بی ثباتی مفاهیم ممتاز موجود در آب را در فضایی ساختارشکنانه و مالیخولیایی باز تصویر کند.
ویدیو بعدی تصویر اسرارآمیزی از چند درخت منعکس شده بر آب است. در کنار این آب شخصی با ضرب آهنگی وجدآور در حال اجرای یک کورئوگرافی است که تداعی کننده رقص‌های اسطوره‌ایی و ملهم از ریتم حرکت آشنای رقص‌های بومی می‌باشد. آب عامل آبادانی ست. به واسطه و در کرانه آن دهکده‌ایی و تمدنی شکل می‌گیرد. اما عاملیت آب بر انسان فراتر از برآورده کردن نیازهای مادی است. آب همواره از طریق خدایگان و اسطوره منشآ زیست معنوی بشریت نیز بوده است. کتایون افروز آب را یکی از پایه‌های اصلی نظام لایتناهی پرستش در نظر گرفته و تصویری زیبا از رقص و آبادانی را در لحظه‌ایی کوتاه بر سطح ناپایداری از آب به نمایش در می‌آورد که در نهایت با موجی بر سطح آن این تصویر از میان می‌رود.
اثر فرید امین الاسلام اما ویدیویی فاقد فیگور و نمایش داده شده بر سطح دیوار است که به منابعی اصیل از خاطره چون آسمان، زمین و ماهی متصل است. سطح این اثر که تداعی‌گر تخت‌بودگی نقاشانه است، بازنمایی آب درون یک حوض و آسمان بالای سر آن می‌باشد که هنرمند با اجرایی به ظاهر تصادفی این دو جهان را با یکدیگر هم ارز کرده و به هم رسانیده است. انعکاس آسمان در آب به زعم امین الاسلام از دو شکل خلقت پرده بر داشته و آنها را نسبت به یکدیگر بی فاصله کرده است. و در همین یکپارچه شدن و آمیختگی دو شکل از خلقت و درهم‌تنیدگی ظریف است که هنر بستری برای بازنمایی می‌شود.
اما آخرین ویدیو از علی اتحاد اثری ژرف‌اندیشانه ناشی از گفتگوی درونی و مداوم هنرمند در فضای ذهنی و تجربه‌های شخصی خود است. ویدیو اتحاد گزارهایی چند صفحه‌ایی دارد و موسیقی آن به واسطه هدفونی سیم‌دار مخاطب را به تصاویر پهناور درون اثر می‌چسباند. اگر هنر را گزارهایی فرض کنیم که به ذهن هنرمند خطور میکند، بازنمایی اتحاد در این ویدیو مملوء از مناظری سینمایی، دشتهای مه‌آلود، انسان‌های تک افتادۀ ناظر و سرگردان و تک درخت‌هایی ست که القاکننده ذهنیات هنرمند درباره آب است گویی هر آنچه در تصویر می‌بینیم شکل گرفته از آب است و منشآ تمام این سیر انفسی تفکر برای هنرمند نیز آب بوده و این هم ادای دینی از طرف هنرمند به آب است.
نمایشگاه آب با کثرت مضامین پرداخته شده، تنوع تجربه دیداری برای بیننده و عطف توجه به مسائل نمادین و اساطیری در کنار برداشت‌های معاصر و پرداختن به پیچیدگی‌ها و مناقشات درونی و بیرونی همان عاملیت عاملیت آب در شناخت خود و جهان پیرامون است. این بار به وسیله هنر و رسانۀ ویدیو آرت. همچنان که استفاده از مفهوم آب در بیان اسطوره و تاریخ و دغدغه‌های شخصی انسان تک افتادۀ امروزی و مسائل بغرنج جهانی و معاصر در این نمایشگاه جلب توجه می کند. برگزاری چنین نمایشگاهی علاوه بر اینکه استفادۀ مناسبی از رسانه به فراخور زمینه و موقعیت است به خودی خود موجب تکثر فضای هنر و رسانه‌های هنری می‌شود. همچنین که هر قطعۀ ویدیو آرت در بستر تاریخ هنر یادآور و تداعی‌کنندۀ جدا شدن از جریان غالب هنری، واکنش به کالا شدگی هنر و شیء برای فروش می‌باشد که اهداف اولیه‌ای رسانه‌ایی چون ویدیو آرت بوده‌اند .
