جوهرِ عکسِ غزاله هدایت (پویا کریم)

«کارِ دیدن به سر رسیده است،

اینک به کارِ دل بپرداز…».

راینر ماریا ریلکه

پنداری جوهرِ عکس در کُنهِ ظاهرِ نهانش هویداست. جوهری که بی‌رنگ و بی‌نشان، بی‌سر و پا، بی‌چشم و رو، و بی‌سر و سامان در میانِ درون و برون، جان و تن، بود و نمود، باطن و ظاهر، اصل و بدل، و واقعیت و خیال  معلق است. جوهرِ عکسِ غزاله هدایت سیال، روان و ‌بی‌حد و مرز است. از سویی، هنرمند به میانجی دست‌هایش جوهرِ عکس و مرزهای واقعیتِ قاب‌شده را مسئله‌ساز ساخته و از سویی دیگر، واقعیتِ عینی و نگاهِ پایگانی به واقعیت و خیال را  بحرانی ساخته است. جوهرِ عکسْ فضایی‌ست که میلِ سوژه/هنرمند را تحقق بخشیده و به نمایش گذارده، اما میل وی را برآورده نساخته است.

غزاله هدایت از نو به سوی خود چرخیده، در خود فرورفته، و واقعیتِ تنانه و قاب‌مند را به خیالی بی‌تن و بی‌قیدو‌بند بدل ساخته است. وی به سراغ عکس‌ها و قابی از واقعیتِ گذشته‌ی تنِ خویش رفته و به منزله‌ی سوژه‌ای دو دِل، تنِ اُبژه‌‌شده و یخ‌بسته‌ی خویش را مغروق ساخته، تا تنِ بی‌جان به میانجی گرمی تجربه‌ای شورمند و زمان‌مند جانی تازه بیابد، و رد و نشانی مبهم از آن جهان را بر اوراقی خالی به نمایش بگذارد و قاب‌مند سازد. قاب‌ها جوهرهای گونه‌گون، دوپاره و بی‌نوا را آشکار ساخته و هر یک آنچه از سر گذرانده را لب‌بسته بازگو کرده است. هدایت آن عنصر خلاق را که در ذاتِ خودِ تجربه نهفته است تشدید کرده و آن را ساخته و پرداخته است. گذشته‌ی خویش را به میانجی تجربه‌ای دلبخواهی، رها و بدونِ جبر و زور از خطرِ مرگ رهانیده و بدونِ شکستن سکوت، زبان واکرده ‌است. جوهرِ عکس به منزله‌ی یک دالِ بی‌مدلول ناظرِ حاضر را مجذوبِ بی‌چیزی خود می‌کند، آرام دربر می‌گیرد، به درونِ خود می‌کشد، به عمق می‌برد و تن را جوهری و معنادار می‌کند.

جوهرِ عکس واقع‌گرا است. در جوهرِ عکس، یگانگی خیال و واقعیت و همبستگی آن‌ها آشکارا حس می‌شود. به دیده‌ی جورج لوکاچ، هنرمندی که به نحوِ اصیل واقع‌گراست، واقعیت را بر اساس یک جزء، یک عنصر نوعی و منحصر‌به‌فرد، بازسازی می‌کند تا از این طریق به امرِ ذاتی و جوهری، به کلیت، دست یابد. هنرمندِ با ذوق واقعیت را وهم‌گون و خیال را واقعی دیده و لمس کرده است. در واقع، مرزِ میانِ واقعیت و خیال مخدوش و خیال و واقعیت برسازنده‌ی یکدیگر شده‌اند. بده‌بستانی میانِ واقعیت و خیالْ خیال را هم‌بسته‌ی امرِ محسوس ساخته و به واسطه‌ی آن ناظر را با لکه‌ای سیاه و بی‌شکل، رودررو نهاده است. لکه‌ای در میانِ درون و برون که به عنوانِ یک مازاد و پس‌مانده، به خلاء و فقدانِ درونِ سوژه تجسم بخشیده است. فضای خلاءگون و کج و کوله در دلِ واقعیت، یا همان امرِ واقعی، که اگر به کلِ فضای کاغذ/واقعیت تجاوز کند و کل آن را بپوشاند و تفاوت میانِ شمایل و پس‌زمینه‌ی آن از دست بشود، قسمی در خود فرورفتگی و گسست از زمان و مکان حادث می‌شود. جوهرِ عکس خلاء درونِ ذهن و تنِ هنرمند را هستی بخشیده و در برابر دیده گذارده است.

چهره‌ی هنرمند همچون ذاتِ واقعیتِ زندگی متناقض می‌نماید. وی به منزله‌ی مرزی میانِ زمین و آسمان، میانِ این جهان و آن جهان، ماجراجویانه در دلِ زندگی روزمره پیش می‌رود و خود را می‌جورد. وی، همراه با یأسی شورمندانه و نگاهی خیره به نیستی، هستی را  حس و تجربه می‌کند. وی به دیده‌ی مالارمه، پس از حصولِ نیستی و عدم، زیبایی را یافته است. جوهرِ عکس، هم مرئی و هم نامرئی، هم سوژه و هم اُبژه، هم حاضر و هم غایب، هم تن و هم ذهن، هم واقعی و هم خیالی، و سر آخر همه‌چیز و هیچ است. شاید معنا در همین سربه‌سر گذاشتن و کلنجار رفتن با خود باشد؛ نمی‌دانم.