مروری بر نمایشگاه «طراحی با نقره و طلا: لئوناردو تا جاسپر جانز»[۱] (نویسنده: لارنس شرر) (مترجم: ثنا ولدخانی)

طراحی (از اسکیس­های سریع گرفته تا آثار تکمیل­یافته) مدت­های مدیدی در مقایسه با نقاشی رنگ و روغن دستکم گرفته شده ­بود، و این نقاشی­ها بودند که در سرتیتر اخبار هنری قرار گرفته و قیمت بیشتری داشتند. اما خطوط و جنس طراحی چه با گچ، جوهر یا گرافیت، ارتباط نزدیک­تری با حرکات ظریف دست هنرمند، نسبت به قلم­مو، دارند. قلم فلزی‌ها قلم­های نوک‌تیزی هستند که نوک آن‌ها معمولاً از نقره، طلا، سرب، یا از فلزات دیگر است. این قلم­ها روی سطوح سفید یا رنگی خطوط زیبای مواجی را تولید می­کنند، که بسته به جنس فلز و هم‌چنین جنس زمینه کدر شده و در طول زمان رنگ عوض می­کنند.

این طراحی­ها تا مدت­های زیادی سوءتفاهم ایجاد می­کردند. برخی آن‌ها را با جوهر یا گرافیت اشتباه می­گرفتند (گرچه بعضی از آثار از مدیاهای مختلف تشکیل شده­ بود) و هدف واقعی طراحی با قلم­ فلزی و همین‌طور تکنیک‌های مرتبط با آن به خوبی درک نشده­ بود. بنابراین نمایشگاه گالری ملّی بریتانیا به نام «طراحی در نقره و طلا: از لئوناردو تا جاسپرجانز» هم توضیح­دهنده است و هم زیبا.

این نمایشگاه که توسط یک تیم کیوریتور شکل گرفته­ است، حدود ۱۰۰ نمونه طراحی با قلم فلزی را از سال ۱۳۹۰ تا ۲۰۱۳ در خود جای داده­ است. برخی از این طراحی­ها توسط موزه­های اروپا و آمریکا به امانت داده ­شده اما نصف آن‌ها برای موزه­ی بریتانیاست. بزرگ‌ترین نام­ها در این نمایشگاه به چشم می­خورند. از لئوناردو، رافائل و رامبراند گرفته تا مدرنیست­های آمریکایی هم‌چون جوزف استلا و چهره­های پساجنگی هم‌چون جاسپر جانز و بروس نومن و با هنرمندان مهمی هم‌چون هانس هولبین بزرگ و هنرمند پیشارافائلی انگلیسی ویلیام هولمز و مدرنیست دوره­ی وایمر یعنی اوتو دیکس.

گرچه آثار این نمایشگاه اغلب آثاری تکمیل یافته­اند، اما اسکیس­های رامبراند یا حتی طراحی­های قرون وسطی را می­بینیم و متوجه می­شویم این تکنیک مدت زیادی مورد علاقه­ی هنرمندان بوده ­است چراکه قلم فلزی ابزاری به راحتی قابل حمل بود و به جوهر یا تراشاندن دائم نیاز نداشت. پیش از این‌ها به‌نظر می­رسید که اثر قلم فلزی پاک نمی­شود اما تحقیقات مدرن نشان داده ­است که گاهی با استفاده از پاک‌کن­های مخصوص دوره­ی رنسانس، رطوبت یا تکه‌های نان، می­توان خطوط کم‌رنگ را پاک کرد و تغییر داد. طراحی هنری گولتزیوس با عنوان «سه مطالعه از سر انسان» (۱۵۸۷)، مدرکی دال بر این نوع تغییرات است.

بسیاری از طراحی­های قلم نقره (که مورد استفاده­ی ناصحیح قرار گرفته­ بودند) فقط آثاری کارگاهی بودند. اثر ظریف رافائل به نام «سر دختر باکره» (۱۵۰۲)، در میان چهار طراحی قلم فلزی از سر انسان قرار دارد که احتمالاً توسط یک کودک به‌طور سردستی انجام گرفته­اند.

هم‌چنین آثاری را داریم که از قلم فلزی و مدیایی دیگر استفاده شده­ است. در طراحی لئوناردو با نام «مطالعه­هایی از مرد برهنه» ، عضلات کامل پشت مدل، شانه و بازوانش جهت تأکید با رنگ سفید بسط داده شده­اند. گرچه بقیه­ی فیگور بسیار محو نشان داده شده است، آن خطوط قلم نقره که به زحمت دیده می­شوند چنان متقاعد­کننده­اند که سخن از هنرمندی و طراح­بودگی ذاتی لئوناردو و دانش لامسه­ای او از بدن انسان دارد.

در بسیاری از طراحی­های تکمیل­یافته ظریف­ترین تصاویر انسان و فرم­های طبیعی با هاشورهای مورب ظریف، موازی یا قیچی­وار نشان داده شده است تا مبین سایه و حس سه‌بعدی حجم شود. آلبرشت دورر در اثر قلم نقره­ی خود در سال ۱۵۲۰ با نام «یک سگ در حال استراحت» از هاشور نه تنها برای موی سگ استفاده می­کند که پستی‌بلندی­های عضله­ی زیر آن را نیز نشان می­دهد.

برخی از طراحی­ها اثیری به‌نظر می­رسند هم‌چون طراحی «سر یک دختر» (۱۸۹۵)، اثر سمبولیست آمریکایی توماس ویلمر دوئینگ. این اثر کاملاً با قلم فلزی (احتمالاً قلم نقره) و روی کاغذ براق کشیده شده است. این اثر کم‌رنگ اما تکمیل­یافته ویژگی بخار‌مانند و اثیری استایل هنرمند را نشان می­دهد. این ویژگی به‌قدری ظریف است که گویی به‌طرز معجزه­آسایی از خود کاغذ برخاسته­ است تا از دست یک انسان فانی.

قلم فلزی که در قرن ۱۹ دوباره به‌کار گرفته شد هنوز مورد استفاده است و ارتباط زیبایی‌شناسانه­ی پنج قرن را نشان می­دهد.

به عنوان ضمیمه­ای برای این نمایشگاه طراحی، یکی از سه گالری به نمایش متریال و ابزارهای قلم فلزی اختصاص یافته­ است. فیلمی هم در رابطه با استفاده­ی تکنیکی از این ابزار به نمایش درمی­آید.

این نمایشگاه یک فرصت است که با اصل آثاری روبه‌رو شویم که بر اثر مرور زمان محو می­شوند و بازتولید آن‌ها تنها شبیه به صدای ضبط‌شده­ی یک ارکستر است. و هیچ چیز جای اصل آن را نمی­گیرد.

منبع: وال استریت ژورنال

[۱]. موزه‌ی بریتانیای لندن، بهار ۲۰۱۵